Μάθε για τις Μπούλες
Δεν είναι σαφές πόσο παλιά στο παρελθόν ανάγεται το έθιμο Μπούλες και
Γιανίτσαροι της Νάουσας. Σίγουρα δομείται πάνω σε αρχαϊκά τελετουργικά σχήματα που
σχετίζονται με την ενηλικίωση των νέων ανδρών, την διαιώνιση κοινωνικών προτύπων
συμπεριφοράς των δύο φύλων, τις ευετηρικές πράξεις και την μαγική προστασία της
κοινότητας. Προφορικές μαρτυρίες μιλούν για την τέλεση του εθίμου ήδη και προ του
Χαλασμού της Νάουσας το 1822. Τα παλιότερα όμως γραπτά και φωτογραφικά τεκμήρια
για το έθιμο προέρχονται από το τέλος του 19 ου αι. Τότε φαίνεται πως αποκρυσταλλώνεται
σε μεγάλο βαθμό το τυπικό, που ακολουθείται σε γενικές γραμμές ως και σήμερα, χωρίς να
λείπουν βέβαια προσθαφαιρέσεις, μικροαλλαγές και προσαρμογές.
Αν και στο δρώμενο Μπούλες και Γιανίτσαροι πρωταγωνιστούν οπωσδήποτε οι
νεαροί χορευτές, πολύ σημαντικό ρόλο στην διαδικασία παίζουν τόσο οι συγγενείς και
οικείοι τους όσο και οι οργανοπαίκτες. Οι τελευταίοι είναι συνήθως δύο, παίζοντας ζουρνά
και νταούλι, ακολουθώντας το μπουλούκι συνεχόμενα πάνω από 10 ώρες. Κατάγονται
αποκλειστικά από την Νάουσα και συνήθως προέρχονται από μουσικές οικογένειες
φημισμένες σε όλη την Μακεδονία. Το μπουλούκι ακολουθούν επίσης οι συγγενείς και οι
φίλοι των χορευτών. Όλοι τους φροντίζουν τόσο για την εμφάνιση όσο και την απρόσκοπτη
χορευτική πορεία των δικών τους στους δρόμους της πόλης. Ως συνήθως το βάρος πέφτει
στις γυναίκες της οικογένειας που από μέρες πριν μεριμνούν για την αρτιότητα της
φορεσιάς, αλλά και την περιποίηση των καλεσμένων στο σπίτι την ανήμερα της τέλεσης του
εθίμου.
Τα δραματικά πρόσωπα του εθίμου διακρίνονται από την μια στον αρματωμένο
άνδρα, από την άλλη στην χαριτωμένη, στολισμένη με λουλούδια γυναίκα. Και τα δύο
πρόσωπα υποδύονται αποκλειστικά άνδρες, και μάλιστα νεαροί, οι οποίοι συνήθως δεν
έχουν κάνει ακόμα οικογένεια. Έχει επικρατήσει η μεν ανδρική μορφή να χαρακτηρίζεται
Γιανίτσαρος, η δε γυναικεία Μπούλα. Γενικά πάντως το έθιμο – και κατ’ επέκταση οι τελεστές
του – αναφέρεται εν συντομία και ως Μπούλες, δεδομένου ότι έτσι ονομάζονται σε
διάφορες ελληνικές διαλέκτους όσοι μεταμφιέζονται καλύπτοντας το κεφάλι τους. Σε κάθε
μπουλούκι οι ανδρικές μορφές είναι πολλές, οι γυναικείες αντίθετα σπάνια είναι
περισσότερες από μία. Το κύριο χορευτικό βάρος έχουν οι Γιανίτσαροι. Αυτοί είναι που
χορεύουν τους περισσότερους και πιο εντυπωσιακούς χορούς. Οι γυναικείοι χοροί είναι
ελάχιστοι, αν και ο πιο σημαντικός, η λεγόμενη Μακρινίτσα, συνδέεται απόλυτα με το
καθοριστικό για τους Ναουσαίους γεγονός του Χαλασμού της πόλης από τους Τούρκους.
Δεν είναι σαφές πόσο παλιά στο παρελθόν ανάγεται το έθιμο Μπούλες και
Γιανίτσαροι της Νάουσας. Σίγουρα δομείται πάνω σε αρχαϊκά τελετουργικά σχήματα που
σχετίζονται με την ενηλικίωση των νέων ανδρών, την διαιώνιση κοινωνικών προτύπων
συμπεριφοράς των δύο φύλων, τις ευετηρικές πράξεις και την μαγική προστασία της
κοινότητας. Προφορικές μαρτυρίες μιλούν για την τέλεση του εθίμου ήδη και προ του
Χαλασμού της Νάουσας το 1822. Τα παλιότερα όμως γραπτά και φωτογραφικά τεκμήρια
για το έθιμο προέρχονται από το τέλος του 19 ου αι. Τότε φαίνεται πως αποκρυσταλλώνεται
σε μεγάλο βαθμό το τυπικό, που ακολουθείται σε γενικές γραμμές ως και σήμερα, χωρίς να
λείπουν βέβαια προσθαφαιρέσεις, μικροαλλαγές και προσαρμογές.
Αν και στο δρώμενο Μπούλες και Γιανίτσαροι πρωταγωνιστούν οπωσδήποτε οι
νεαροί χορευτές, πολύ σημαντικό ρόλο στην διαδικασία παίζουν τόσο οι συγγενείς και
οικείοι τους όσο και οι οργανοπαίκτες. Οι τελευταίοι είναι συνήθως δύο, παίζοντας ζουρνά
και νταούλι, ακολουθώντας το μπουλούκι συνεχόμενα πάνω από 10 ώρες. Κατάγονται
αποκλειστικά από την Νάουσα και συνήθως προέρχονται από μουσικές οικογένειες
φημισμένες σε όλη την Μακεδονία. Το μπουλούκι ακολουθούν επίσης οι συγγενείς και οι
φίλοι των χορευτών. Όλοι τους φροντίζουν τόσο για την εμφάνιση όσο και την απρόσκοπτη
χορευτική πορεία των δικών τους στους δρόμους της πόλης. Ως συνήθως το βάρος πέφτει
στις γυναίκες της οικογένειας που από μέρες πριν μεριμνούν για την αρτιότητα της
φορεσιάς, αλλά και την περιποίηση των καλεσμένων στο σπίτι την ανήμερα της τέλεσης του
εθίμου.
Τα δραματικά πρόσωπα του εθίμου διακρίνονται από την μια στον αρματωμένο
άνδρα, από την άλλη στην χαριτωμένη, στολισμένη με λουλούδια γυναίκα. Και τα δύο
πρόσωπα υποδύονται αποκλειστικά άνδρες, και μάλιστα νεαροί, οι οποίοι συνήθως δεν
έχουν κάνει ακόμα οικογένεια. Έχει επικρατήσει η μεν ανδρική μορφή να χαρακτηρίζεται
Γιανίτσαρος, η δε γυναικεία Μπούλα. Γενικά πάντως το έθιμο – και κατ’ επέκταση οι τελεστές
του – αναφέρεται εν συντομία και ως Μπούλες, δεδομένου ότι έτσι ονομάζονται σε
διάφορες ελληνικές διαλέκτους όσοι μεταμφιέζονται καλύπτοντας το κεφάλι τους. Σε κάθε
μπουλούκι οι ανδρικές μορφές είναι πολλές, οι γυναικείες αντίθετα σπάνια είναι
περισσότερες από μία. Το κύριο χορευτικό βάρος έχουν οι Γιανίτσαροι. Αυτοί είναι που
χορεύουν τους περισσότερους και πιο εντυπωσιακούς χορούς. Οι γυναικείοι χοροί είναι
ελάχιστοι, αν και ο πιο σημαντικός, η λεγόμενη Μακρινίτσα, συνδέεται απόλυτα με το
καθοριστικό για τους Ναουσαίους γεγονός του Χαλασμού της πόλης από τους Τούρκους.
Ζήσε τις Μπούλες
Το δρώμενο Γιανίτσαροι και Μπούλες χωρίζεται ουσιαστικά σε τρεις φάσεις:
Α. Το μάσιμο. Οι χορευτές συγκεντρώνονται από σπίτι σε σπίτι, ενώ τα όργανα
παίζουν έναν ιδιαίτερο λυπητερό σκοπό, τον ζαλιστό. Ο χορευτής, στην εντέλεια ντυμένος
και προσωπιδοφόρος βγαίνει στον εξώστη ή το παράθυρο του σπιτιού και χαιρετά τους
συγχορευτές του σείοντας ρυθμικά το κορμί του και τεντώνοντας ψηλά τα χέρια του. Έπειτα
χαιρετά τους οικείους, βγαίνει από το σπίτι και ενώνεται με την ομάδα. Ο χαρακτηριστικός
χαιρετισμός μεταξύ τους περιλαμβάνει τριπλή αναπήδηση και χειραψία. Αντίθετα, αν
πρόκειται για την Μπούλα, αυτή σκύβει και προσκυνά. Ακολουθώντας τους ήχους του
ζαλιστού το μπουλούκι, συμπληρωμένο πια, κατευθύνεται προς το Δημαρχείο της πόλης.
Προηγούνται τα μικρά παιδιά, μικρογραφίες των παλιότερων χορευτών που αποτελούν τα
πρότυπά τους. Έπονται έφηβοι χορευτές, οι οποίοι περιμένουν ανυπόμονα την τιμητική
στιγμή που θα φορέσουν τον πρόσωπο, την ιδιότυπη κέρινη μάσκα, που χρωματίζεται με
έντονα λευκό και κόκκινο χρώμα και στολίζεται με τσιγκελωτό, κατάμαυρο μουστάκι. Τον
πρόσωπο φέρουν οι ενήλικοι πλέον χορευτές που τοποθετούνται στο πίσω μέρος της πομπής.
Στο τέλος, ακριβώς μπροστά από τους οργανοπαίκτες είναι η θέση των πιο παλιών και του
αρχηγού. Εκεί συνήθως θα βρούμε και την γυναικεία μορφή. Με αυτή την σειρά φθάνουν
στο Δημαρχείο, όπου εθιμικά δίνεται η άδεια για να ξεκινήσει η κυκλική διαδρομή της
χορευτικής ομάδας μέσα στην πόλη.
Β. Η χορευτική πομπή. Η πορεία του μπουλουκιού είναι προκαθορισμένη και
περιγράφει τα όρια της Νάουσας του 19 ου και των αρχών του 20 ου αι. Το ίδιο συμβαίνει σε
μεγάλο βαθμό και με την σειρά των πατινάδων (χοροί εν πομπή) που χορεύονται σε κάθε
σημείο της πόλης. Σε σταυροδρόμια (τριόδια) και πλατείες η χορευτική πομπή σταματά και
στήνονται κυκλικοί χοροί που τους σέρνουν οι χορευτές της συγκεκριμένης κάθε φορά
γειτονιάς.
Γ. Το πάνδημο γλέντι. Αφού διαβεί κυκλοτερώς μεγάλο μέρος της Νάουσας, η
πομπή των χορευτών καταλήγει στην περιοχή Αλώνια. Εκεί οι χορευτές θα βγάλουν τους
προσώπους, θα αποκαλυφθούν στους συγκεντρωμένους Ναουσαίους και θα ενωθούν μαζί
τους σε ένα υπέροχο γλέντι. Στον κύκλο τώρα μπορούν να πιαστούν και οι
παρευρισκόμενοι, αν και ιδιαίτερη τιμή αποδίδεται στους παλιούς, αποσυρμένους πια
τελεστές του εθίμου. Στην συνέχεια όλοι μαζί, με χορό και με τραγούδι, κινούν προς την
πλατεία Καμένα, ώσπου αργά το βράδυ πια να λήξουνε το γλέντι.
Το ίδιο τυπικό ακολουθείται κατά τις δύο Κυριακές, της Απόκρεω και της Τυρινής.
Τις δύο Δευτέρες που ακολουθούν οι χορευτές, χωρίς προσώπους πια, καλούνται σε
διάφορα σπίτια και συμμετέχουν στο οικογενειακό γλέντι. Την δε Κυριακή της Ορθοδοξίας
στήνουν μεγάλο χορό στο αγίασμα των Αγίων Θεοδώρων, στην νότια είσοδο της Νάουσας.
Το δρώμενο Γιανίτσαροι και Μπούλες χωρίζεται ουσιαστικά σε τρεις φάσεις:
Α. Το μάσιμο. Οι χορευτές συγκεντρώνονται από σπίτι σε σπίτι, ενώ τα όργανα
παίζουν έναν ιδιαίτερο λυπητερό σκοπό, τον ζαλιστό. Ο χορευτής, στην εντέλεια ντυμένος
και προσωπιδοφόρος βγαίνει στον εξώστη ή το παράθυρο του σπιτιού και χαιρετά τους
συγχορευτές του σείοντας ρυθμικά το κορμί του και τεντώνοντας ψηλά τα χέρια του. Έπειτα
χαιρετά τους οικείους, βγαίνει από το σπίτι και ενώνεται με την ομάδα. Ο χαρακτηριστικός
χαιρετισμός μεταξύ τους περιλαμβάνει τριπλή αναπήδηση και χειραψία. Αντίθετα, αν
πρόκειται για την Μπούλα, αυτή σκύβει και προσκυνά. Ακολουθώντας τους ήχους του
ζαλιστού το μπουλούκι, συμπληρωμένο πια, κατευθύνεται προς το Δημαρχείο της πόλης.
Προηγούνται τα μικρά παιδιά, μικρογραφίες των παλιότερων χορευτών που αποτελούν τα
πρότυπά τους. Έπονται έφηβοι χορευτές, οι οποίοι περιμένουν ανυπόμονα την τιμητική
στιγμή που θα φορέσουν τον πρόσωπο, την ιδιότυπη κέρινη μάσκα, που χρωματίζεται με
έντονα λευκό και κόκκινο χρώμα και στολίζεται με τσιγκελωτό, κατάμαυρο μουστάκι. Τον
πρόσωπο φέρουν οι ενήλικοι πλέον χορευτές που τοποθετούνται στο πίσω μέρος της πομπής.
Στο τέλος, ακριβώς μπροστά από τους οργανοπαίκτες είναι η θέση των πιο παλιών και του
αρχηγού. Εκεί συνήθως θα βρούμε και την γυναικεία μορφή. Με αυτή την σειρά φθάνουν
στο Δημαρχείο, όπου εθιμικά δίνεται η άδεια για να ξεκινήσει η κυκλική διαδρομή της
χορευτικής ομάδας μέσα στην πόλη.
Β. Η χορευτική πομπή. Η πορεία του μπουλουκιού είναι προκαθορισμένη και
περιγράφει τα όρια της Νάουσας του 19 ου και των αρχών του 20 ου αι. Το ίδιο συμβαίνει σε
μεγάλο βαθμό και με την σειρά των πατινάδων (χοροί εν πομπή) που χορεύονται σε κάθε
σημείο της πόλης. Σε σταυροδρόμια (τριόδια) και πλατείες η χορευτική πομπή σταματά και
στήνονται κυκλικοί χοροί που τους σέρνουν οι χορευτές της συγκεκριμένης κάθε φορά
γειτονιάς.
Γ. Το πάνδημο γλέντι. Αφού διαβεί κυκλοτερώς μεγάλο μέρος της Νάουσας, η
πομπή των χορευτών καταλήγει στην περιοχή Αλώνια. Εκεί οι χορευτές θα βγάλουν τους
προσώπους, θα αποκαλυφθούν στους συγκεντρωμένους Ναουσαίους και θα ενωθούν μαζί
τους σε ένα υπέροχο γλέντι. Στον κύκλο τώρα μπορούν να πιαστούν και οι
παρευρισκόμενοι, αν και ιδιαίτερη τιμή αποδίδεται στους παλιούς, αποσυρμένους πια
τελεστές του εθίμου. Στην συνέχεια όλοι μαζί, με χορό και με τραγούδι, κινούν προς την
πλατεία Καμένα, ώσπου αργά το βράδυ πια να λήξουνε το γλέντι.
Το ίδιο τυπικό ακολουθείται κατά τις δύο Κυριακές, της Απόκρεω και της Τυρινής.
Τις δύο Δευτέρες που ακολουθούν οι χορευτές, χωρίς προσώπους πια, καλούνται σε
διάφορα σπίτια και συμμετέχουν στο οικογενειακό γλέντι. Την δε Κυριακή της Ορθοδοξίας
στήνουν μεγάλο χορό στο αγίασμα των Αγίων Θεοδώρων, στην νότια είσοδο της Νάουσας.
TRACK THE BOULES
ΒΡΕΣ ΤΙΣ ΜΠΟΥΛΕΣ